Het n-woord

anno
2013

Neger of Afro-Nederlander?

In navolging van de Verenigde Staten hebben steeds meer zwarte Nederlanders het over het n-woord als ergens de term ‘neger’ wordt gebruikt. Veel witte Nederlanders vinden dat overdreven en snappen niet waarom dit gevoelig ligt. Zij vinden het een gewoon, neutraal woord, waarmee niets negatiefs wordt bedoeld. Het probleem is dat taal altijd in verandering is en dat woorden een heel andere gevoelsbetekenis kunnen krijgen. ‘Neger’ is daar een heel duidelijk voorbeeld van.

Waar komt het woord ‘neger’ vandaan?

Geschiedenis-van-een-Neger

Het woord ‘neger’ is waarschijnlijk afgeleid van het Spaanse of Portugese woord voor zwart, negro, dat op zijn beurt is gebaseerd op het Latijnse niger. Spanje en Portugal zijn de eerste Europese naties die buiten Europa kolonies stichten en van slaaf gemaakte Afrikanen gebruik gaan maken, met name in Noord- en Zuid-Amerika. Het is dus niet toevallig dat het woord uit hun taal stamt.

Ook in het Nederlands komt ‘neger’ al vroeg in gebruik: op schrift voor zover we weten voor het eerst in 1644 in een document over de ‘lading’ van een slavenschip. Al snel wordt het de term waarmee Europeanen Afrikanen bedoelen. Niet alleen slaven, maar ook de vrije inwoners van Afrika. In achttiende-eeuwse verslagen over de handelsbetrekkingen met de koning van Benin staat bijvoorbeeld herhaaldelijk de ’Dahomese neegers’. De Europeanen gebruiken dit woord dan al wel anders dan bijvoorbeeld het woord ‘blanken’ of Europeanen. Inwoners van Frankrijk heten Fransen, inwoners van Dahomey (Benin) zijn Dahomese negers. Van het begin af aan is er dus een soort ongelijkheid in gebouwd.

witte-neger In de 19e eeuw en begin 20e eeuw was het heel normaal dat zwarte mensen met ‘neger’ werden aangeduid, zo ook in (kinder)boeken. Boeken als dit waren medeveroorzakers van de stereotyperingen die rond zwarte mensen zijn ontstaan en hielden het koloniale gedachtegoed van de slavernij in stand.

In Suriname en de Antillen wordt neger al gauw een ander woord voor slaven – ‘de negers van plantage die of die,’ zeggen ze dan. Maar ook zwarte mensen die geen slaaf zijn, worden met dit woord aangeduid: vrijgemaakte slaven en hun nakomelingen worden omschreven als ‘vrije negers’, en naar het oerwoud ontsnapte slaven en hun nakomelingen als ‘bosnegers’. Het is dus een term voor iedereen met een zwart Afrikaans uiterlijk, met een ondertoon van ongelijkheid. In de Verenigde Staten gaat de witte bevolking tijdens de slavernij het nog veel denigrerender woord ‘nigger’ gebruiken. In Nederlandse documenten uit die tijd komt ‘nikker’ niet voor. Waarschijnlijk is dit woord pas later in het Nederlandse spraakgebruik terecht gekomen, wellicht doordat het voorkomt in het boek ‘De hut van Oom Tom’ uit 1853.

Hoe gebruiken zwarte mensen het woord?

garvey Intellectueel Marcus Garvey was grondlegger van de ‘Universal Negro Improvement Association’.

Na de afschaffing van de slavernij wordt ‘negro’ in het Caribisch gebied en de Verenigde Staten een respectvol woord dat Afro-Amerikanen graag voor zichzelf gebruiken. Een paar voorbeelden. Marcus Garvey richt een beweging op die pleit voor het terugkeren naar Afrika en noemt die de ‘Universal Negro Improvement Association’. Het belangrijkste zwarte wetenschappelijk tijdschrift, opgericht in 1916, heet ‘The Journal of Negro History’ – pas in 2001 wordt het omgedoopt in ‘Journal of African American History’. Martin Luther King gebruikt in zijn beroemde ‘I have a dream’-speech maar liefst veertien keer het woord negro. In de Franstalige Caribische eilanden en West-Afrika richten in de jaren dertig van de vorige eeuw nationalistische zwarte intellectuelen en politici de négritude-beweging op, waar het woord ook weer in zit.

Ook in Suriname wordt het woord ‘neger’ in de eerste helft van de twintigste eeuw steeds meer juist als een teken van zwart zelfbewustzijn gebruikt. In het begin hebben velen er moeite mee, omdat het te veel doet denken aan de slavernij en beledigend en kwetsend overkomt. Maar onder invloed van de zwarte emancipatie in de Verenigde Staten gaan ook in Suriname progressieve zwarte mensen zichzelf zo noemen. Zwarte voormannen als Rier, de gebroeders Reits en Comvalius spreken consequent over ‘de eenheid van het Neger-ras’ en zelfs over zoiets ongrijpbaars als ‘Negerschap’. In 1946 richt een groep Afro-Surinamers zelfs de Neger-Politieke Partij op.

Hoe gebruiken witte mensen het woord?

Museum M - Gustave Vanaise - De neger en ik Schilderij van Gustave Vanaise ‘de neger en ik’ uit het museum Leuven.

Tegelijkertijd gebruiken mensen in het dan nog heel witte Nederland, steeds vaker ‘neger-’ als toevoeging op een ander woord. Kinderen spelen bijvoorbeeld met een ‘negerpopje’, terwijl een witte pop gewoon een ‘pop’ is, Afrikanen wonen in ‘negerhutten’ die samen een ‘negerdorp’ vormen, in jazzclubs wordt ‘negermuziek’ gespeeld en het modernisme laat zich inspireren door ‘negerkunst’. Nooit is er sprake van Europeanen die in een blankenstad wonen, blankenmuziek maken, of hun eten opgeschept krijgen door blankenvrouwen.

Steeds meer betekent de toevoeging ‘neger-’ ook iets. Het negerpopje heeft bijvoorbeeld vaak iets zieligs – bekend is een kinderboek van Dik Bruna waarin het ‘negerpopje’ als enige achterblijft in de speelgoedkast – en in veel kinderboeken en vroege strips (zoals ‘Kuifje’) gaat het over negertjes die dommig en primitief zijn. Ook tijdschriften en kalenders van de missie en de zending, die in heel veel Nederlandse huishoudens terecht komen, zorgen ervoor dat dit taalgebruik normaal wordt.

Op den duur komt het woord ook terecht in de moppencultuur. Langzamerhand ontstaat er naast de joodse moppencultuur over Sam en Moos ook een witte moppencultuur waarin sprake is van een ‘grote, zwarte neger’. De term ‘negerin’ krijgt steeds meer een seksuele bijklank.

Kun je het woord nog gebruiken of niet?

Iemand die nu de term ‘neger’ nog gebruikt, is niet meteen een racist of heeft een denigrerende bijbedoeling. Meestal zelfs helemaal niet. Maar het woord is besmet geraakt en daardoor is het voor zwarte Nederlanders vervelend of zelfs kwetsend. Het is vooral moeilijk voor zwarte mensen die de slavernijgeschiedenis kennen om het woord te horen van witte Nederlanders die daar nauwelijks iets van afweten.

Chris Rock geeft zijn mening in zijn show ‘Kill the Messenger’ of witte mensen het n-woord mogen gebruiken of niet.

Tegelijk zijn er nog veel oudere Surinamers en Antillianen, ook in Nederland, die zichzelf ‘neger’ noemen. Zij zijn van de generatie die nog in Suriname is opgevoed met het idee dat dit juist een respectvolle en zelfbewuste term is. En het wordt nog ingewikkelder, want in de populaire zwarte jongerencultuur, met name die van de hiphop, klinken de hele tijd de woorden niggah en niggabitch uit de monden van zwarte artiesten. Dat dit juist als een soort zwarte geuzennaam en provocerend bedoeld is, blijkt uit de heftige protesten wanneer witte mensen ook deze termen gaan gebruiken. Maar verwarrend is het dus wel.

Het is daarom voor witte Nederlanders respectvol om het n-woord niet te gebruiken. Want wie ben jij om te beoordelen dat een ander van die term geen last mag hebben? Witte Nederlanders zeggen ook geen ‘wijf’ meer tegen hun vrouw, terwijl dat in vroeger eeuwen een volkomen normaal woord was.

Taal verandert en is nooit neutraal. Voor sommigen is het woord ‘zwarte’ of ‘zwarte Nederlander’ ook taboe, omdat het iemand reduceert tot alleen maar een kleur. Net als veel ‘blanke’ Nederlanders niet als ‘witte’ aangeduid willen worden. Afro- en Euro-Nederlanders zijn misschien voorlopig de beste aanduidingen als het werkelijk nodig is het verschil te omschrijven.