Zwarte Piet

De eerste berichten en tekeningen over een zwarte knecht van Sinterklaas vinden we in 1828 en 1850. In een boekje met herinneringen van de schrijver Jozef Alberdingk Thijm uit 1828 staat een vermelding van een Sinterklaasfeest in Amsterdam met een zwarte knecht. Alberdingk Thijm ziet als jongen van acht jaar Sinterklaas de kamer binnenkomen met ‘een kroesharige neger’ – misschien de bediende van de familie. In een boekje door Jan Schenkman uit 1850 staat het eerste plaatje van een zwarte knecht bij Sinterklaas. Hoe komt Schenkman daarbij? Het is bekend dat Schenkman contact heeft met de schrijver Jacob van Lennep. Die schrijft over een Sinterklaasfeest met een zwarte knecht. Sinds het boekje van Schenkman is de knecht van Sinterklaas dus pas Zwarte Piet geworden. Dit gebeurt midden in de tijd van de discussies over de afschaffing van de slavernij.

De antropoog John Helsloot van het Meertens Instituut, waar de Nederlandse volkscultuur wordt bestudeerd, heeft onderzoek gedaan naar Zwarte Piet. Niemand zegt dat de duizenden mensen die zich in de Sinterklaastijd verkleden als Zwarte Piet racisten zijn, zegt hij. Maar Zwarte Piet komt wel voort uit het negentiende-eeuwse idee dat zwarte mensen het beste een dienende rol kunnen hebben in de maatschappij. Met dit idee hebben witte mensen eeuwenlang de slavernij en de slavenhandel verdedigd. Rijke mensen lieten zich dus bedienen door een zwarte om te laten zien hoe respectabel ze waren. Dezelfde functie heeft Zwarte Piet voor Sinterklaas.

Hoe Zwarte Piet wordt uitgebeeld vindt Helsloot onderdeel van een racistisch patroon: kinderlijk, grappig en dom, met kroeshaar, rode lippen en gouden oorringen, en de hele tijd dansend en springend. Ook nu Zwarte Piet slimmer is gemaakt en hij Sinterklaas uit de problemen helpt, blijft het stereotype van de kinderlijke zwarte bestaan. Nog steeds komt Zwarte Piet spelen neer op het respectloos imiteren van een andere bevolkingsgroep.

In de rest van de wereld wordt met ongeloof en afkeuring naar het fenomeen Zwarte Piet gekeken. Voor Amerikanen die het Sinterklaasfeest in Nederland zien, is er geen twijfel mogelijk: de Zwarte Piet-traditie in Nederland is racistisch. Het zwart schminken van witte gezichten is ook in de Verenigde Staten van Amerika een bekend verschijnsel, en wordt blackface genoemd. Zo’n zwart geverfde witte man speelt het typetje van een ‘neger’: hij heeft net zulke overdreven brede, felrode lippen als Zwarte Piet en gedraagt zich in ouderwetse theaterstukken als een domme grapjas die gekke liedjes zingt en wat heen en weer springt om het publiek te vermaken. Tegenwoordig is met deze traditie gebroken en is er geen discussie meer over dat ‘blackface’ racistisch is.