Lorredraaiers gespot!

De Postillion Galei is een zogenaamde lorrendraaier, een illegaal smokkelschip. Officieel mag alleen de West-Indische Compagnie (WIC) handel drijven tussen Afrika en Amerika. Ook de slavenhandel valt onder dit monopolie. Kapiteins en bemanningsleden die niet van de WIC zijn, riskeren zware straffen als ze toch in dit gebied gaan handelen. Als ze gepakt worden door de WIC, wordt hun schip met lading en al in beslag genomen en krijgt de bemanning zelfs de doodstraf.

Tegen alle regels sturen halverwege de zeventiende eeuw veel rederijen toch schepen naar de westkust van Afrika om handel te drijven. Het zijn vooral rederijen uit Zeeland die dat doen. In Zeeland gaat het namelijk slecht met de officiële handel: de Zeeuwen hebben te lijden onder de concurrentie uit Holland. Ze zoeken daarom andere manieren om geld te verdienen. Ze zijn niet bang om daar risico’s bij te lopen. In oorlogstijd kapen ze schepen van de vijand. In vredestijd sturen ze hun smokkelschepen naar West-Afrika voor de verboden handel in goederen en slaven. Zo hopen ze de Zeeuwse economie nieuw leven in te blazen.

Dat er steeds meer van deze lorrendraaiers rondvaren, baart de bewindhebbers van de WIC grote zorgen. De smokkelaars kunnen hun ruilwaren namelijk voor lagere prijzen verkopen omdat ze lagere kosten hebben. Ze hoeven bijvoorbeeld geen forten en garnizoenen te onderhouden, zoals de WIC. De Compagnie rust daarom zwaarbewapende schepen uit om de lorredraaiers op te pakken. De meeste smokkelaars ontsnappen echter omdat hun schepen sneller zijn dan die van de WIC. De soldaten van de WIC krijgen slechts tien procent van alle smokkelschepen te pakken.

‘Lorrendraaien’ is een oud Nederlands woord. ‘Lorre’ betekent schelm of boef, ‘draeyen’ betekent vluchten of ervandoor gaan. Het Woordenboek der Nederlandsche taal geeft drie betekenissen voor het woord lorredraaier: bedrieger, smokkelaar, of schip dat voor de sluik- of smokkelhandel wordt ingezet. Met lorrendraaiers worden dus zowel smokkelaars als smokkelschepen bedoeld. Een ander woord voor lorredraaier is enterloper of octrooidief.

Aan het einde van de zestiende eeuw wordt het woord gebruikt voor smokkelaars die tijdens de Nederlandse Opstand handel drijven met de Spaanse vijand. In de zeventiende en achttiende eeuw slaat het woord op smokkelaars die het monopolie van een handelscompagnie ontduiken.

De lorredraaiers werken op een andere manier dan de WIC. De WIC verzamelt tot slaaf gemaakte Afrikanen in de forten langs de West-Afrikaanse kust en houdt ze daar opgesloten tot ze aan boord gaan van een schip naar Amerika. Lorrendraaiers hebben geen forten. Zij zeilen de hele West-Afrikaanse kust af op zoek naar handelswaar en wat ze kopen, verdwijnt direct in hun ruimen. Hun schepen zijn kleiner en lichter dan die van de Compagnie. Daardoor kunnen ze ook in ondiep water dicht bij de kust en in riviermondingen varen. De Afrikaanse kustbewoners kennen de handelaren en hun schepen. Als ze een schip zien naderen, steken ze vuren aan. Dat betekent dat ze willen handelen. Zodra het schip voor anker ligt, roeien de Afrikanen er met hun kano’s heen, over de ruwe branding. Vooral de bewoners van de Greinkust, het huidige Liberia, zijn daar heel goed in. Zij worden ook vaak ingehuurd als roeiers.

Aan boord treedt een van de Afrikanen als makelaar op om de ruil te regelen. Hij is goed op de hoogte van vraag en aanbod en kent de prijzen van goederen en tot slaaf gemaakte Afrikanen. Van sommige makelaars kennen we de namen waar de Nederlanders hen bij noemden, zoals Jan Kabes en Jan Konny. De lorredraaiers varen de hele kust af, maar ze hebben wel een voorkeur voor bepaalde handelspartners. Ze komen bijvoorbeeld graag bij de Fanti, omdat dit volk zich niet wil houden aan het verbod van de WIC op handel drijven met lorrendraaiers. Bovendien beschikken de Fanti over goede handelsrelaties met de Ashanti. Dat is een machtig koninkrijk in het binnenland, waar veel tot slaaf gemaakte Afrikanen vandaan komen.

Aanvankelijk handelen de lorrendraaiers vooral in goederen. Op de West-Afrikaanse kust ruilen ze Europese producten tegen bijvoorbeeld stofgoud en ivoor. Soms krijgen de Zeeuwen ook tot slaaf gemaakte Afrikanen aangeboden. Die verkopen ze dan later door aan Portugese of Engelse slavenhalers. De schepen van de Zeeuwen zijn ook niet geschikt voor een langdurig verblijf van grote aantallen slaven. Vanaf het eind van de zeventiende eeuw komt daar verandering in. Uit Amerika komt steeds meer vraag naar Afrikaanse arbeidskrachten. De Zeeuwse rederijen gaan dan steeds vaker illegale slavenschepen op pad sturen.

Soms sluiten de reders al van tevoren leveringscontracten af met buitenlandse handelsorganisaties. Een voorbeeld daarvan is de Brandenburgs-Afrikaanse Compagnie, die in 1682 in het huidige Duitsland wordt opgericht met kapitaal van Nederlandse kooplieden. Deze handelsorganisatie doet tientallen jaren veel zaken met Zeeuwse lorrendraaiers. De buitenlandse handelscompagnieën hebben forten, net als de WIC. De smokkelaars kunnen hier bescherming vinden tegen de opsporingsschepen van de WIC. Toch proberen de meeste smokkelaars uit de buurt van die compagnieschepen te blijven. Ze handelen liever op relatief veilige plaatsen langs de West-Afrikaanse kust. Vooral aan de monding van de Calabar en de kust van Angola komen de lorrendraaiers graag.

Vanaf het eind van de zeventiende eeuw ontwikkelen de Caribische eilanden Sint Eustatius en Sint Thomas zich tot de belangrijkste centra van de illegale slavenhandel. De eilanden liggen niet alleen strategisch, maar hebben ook veilige ankerplaatsen waar de schepen beschut liggen tegen de sterke Atlantische winden. Bovendien legt het eilandbestuur de illegale slavenhandelaren geen strobreed in de weg. Integendeel: ze zien de lorrendraaiers graag komen. Soms handelen de smokkelaars zelfs openlijk op het eiland.

Deze situatie is ontstaan doordat Curaçao niet langer het centrum is van de verkoop door de WIC van tot slaaf gemaakte Afrikanen. Vanhieruit werden ze altijd naar andere plaatsen vervoerd. Maar in de eerste twintig jaar van de achttiende eeuw ligt de officiële handel op Curaçao stil, terwijl de vraag sterk is toegenomen. De Antilliaanse planters zijn daardoor op lorrendraaiers aangewezen. Die bieden hun menselijke waar ook nog tegen lagere prijzen aan dan de WIC.

Zodra een lorrendraaier bij Sint Eustatius is gesignaleerd, gaat dat nieuws als een lopend vuurtje rond. Planters en handelaren haasten zich naar de plaats waar het schip voor anker gaat. Meestal is dat in de Tommelendijkbaai of de Jenkinsbaai, waar soms wel vier of vijf smokkelaars gelijktijdig voor anker liggen. Er komt niet altijd geld te pas aan de handel: vaak worden de Afrikanen geruild tegen producten als suiker, cacao en katoen. Met die goederen zeilen de lorrendraaiers vervolgens terug naar Europa. Ze hebben dan een driehoeksreis gemaakt: van Europa naar Afrika naar Amerika en weer terug naar Europa. Daarom wordt deze handel ook wel driehoekshandel genoemd.